Stuurgroep biedt rapport Kerkenvisie Oss aan

Landelijk staat de instandhouding van religieus erfgoed onder groeiende druk. Ook in de gemeente Oss die veel religieus erfgoed heeft. Dit raakt niet alleen de eigenaren, maar ook de lokale gemeenschappen. Oss is een van de 6 pilotgemeenten die door het Rijk zijn aangewezen en worden ondersteund voor het opstellen van een Kerkenvisie.

Oss heeft als enige ervoor gekozen om een externe Stuurgroep Religieus Erfgoed te vragen om een rapport op te stellen met aanbevelingen voor de aanpak van de problematiek. Op vrijdag 29 mei overhandigde de Stuurgroep haar rapport  aan het College van B&W in de persoon van wethouder Johan van der Schoot, die onder meer Erfgoed in portefeuille heeft.

Oss heeft veel religieus erfgoed
Oss heeft zo’n 140 religieuze objecten, waaronder kerken, pastorieën, kloosters, wegkapellen, synagogen, moskeeën en grafmonumenten verdeeld over de stad, de 23 dorpen en het grote buitengebied. Het rapport schetst de achtergrond daarvan en het belang van het koesteren van dit erfgoed. Het gaat om 71 rijksmonumenten en 41 gemeentelijke monumenten. Van de 33 als gebedshuis gebouwde kerkgebouwen zijn er nu nog 22 in gebruik voor de eredienst (waarvan 7 slechts beperkt of sporadisch in gebruik), zijn er 8 herbestemd en staan er 3 leeg.

Stuurgroep Religieus Erfgoed Oss
De gemeente heeft een externe Stuurgroep Religieus Erfgoed Oss gevraagd haar te adviseren bij  het opstellen van de kerkenvisie. Deze staat onder voorzitterschap van Roel Augusteijn en bestaat daarnaast uit Harry Peters en Caspar de Bonth. Het Monumentenhuis Brabant heeft hen bijgestaan voor de uitvoering.

De Stuurgroep heeft gesproken met vele belanghebbenden. Zij benadrukt dat met het opstellen van het visiedocument de dialoog niet ‘af’ is. Integendeel, want als het gaat om de (her)bestemming van kerkgebouwen staat Oss nog maar aan het begin. Roel Augusteijn zegt hierover: “We hebben een dialoog op gang gebracht en gebouwd aan een netwerk. Het is belangrijk dat men elkaar weet te vinden in geval een kerk een andere functie gaat krijgen. Communicatie is hierbij het sleutelwoord. Uit de praktijk blijkt dat vroegtijdige communicatie een van de belangrijkste succesbepalende factoren is in het herbestemmingstraject van kerkgebouwen.”

Aanbevelingen
De Stuurgroep beschrijft in haar rapport de actuele situatie in de verschillende Osse gemeenschappen en doet aanbevelingen aan de betrokken partijen voor de aanpak. De Stuurgroep heeft daarvoor met veel partijen gesproken. Verwacht wordt dat er steeds meer kerkgebouwen aan de eredienst zullen worden onttrokken. Herbestemming is nodig om leegstand te voorkomen.

Hoewel primair de eigenaar aan de lat staat, acht de Stuurgroep het (vroeg)tijdig aangaan van de dialoog met de verschillende betrokken partijen, waaronder de gemeente en de plaatselijke gemeenschap essentieel voor een toekomstbestendige uitkomst. Dat gaat niet vanzelf, aldus de Stuurgroep. “Het vraagt een basis van vertrouwen om vanuit diverse belangen en invalshoeken met elkaar te spreken over het toekomstperspectief en daarbij open naar elkaar te zijn. Die is niet van nature aanwezig en diverse ervaringen in de afgelopen jaren hebben die basis ondermijnd”. “Dan blijkt dat er op het gebied van communicatie en het voeren van de dialoog nog wel een wereld is te winnen”.

De aanbevelingen richten zich op de eigenaren, waaronder met name de kerkbesturen en het bisdom, op de gemeenschap en op de gemeente.

Richting de kerkbesturen wordt aangedrongen om een gebouwenplan op te stellen en hierover vroegtijdig en zorgvuldig in gesprek te gaan met de gemeente en met de lokale gemeenschap. De Stuurgroep constateert dat de kerkbesturen behoefte hebben aan ondersteuning en roept daarom het bisdom op de parochies actief te ondersteunen.

Het rapport gaat nadrukkelijk in op de betrokkenheid van de lokale gemeenschap in de dialoog.

De Stuurgroep ziet voor de gemeente als hoeder van erfgoed diverse rollen weggelegd. Mogelijkheden zijn een actief faciliterende rol bij herbestemming, het verkennen van de mogelijkheden om het kerkgebouw te benutten als gemeenschapshuis, het faciliteren van initiatieven gericht op het bevorderen van de dialoog en de ideeënontwikkeling rond de instandhouding van leegkomende en leegstaande kerkgebouwen en het oppakken van de regierol in situaties waarin een impasse ontstaat. Ook vraagt de Stuurgroep aandacht voor de koppeling met het toeristisch beleid en de Omgevingsvisie.

Betrokkenheid en creativiteit van jongeren
De Stuurgroep wijst op het belang en de waarde van de betrokkenheid van jongeren. “Zeker als sprake is van een impasse in het denkproces rond een herbestemming is het verstandig om jongeren, die op zich niet aan een partij zijn verbonden zijn, in te schakelen als denktank”.

Het rapport beschrijft ook hoe studenten van de TU Eindhoven zijn betrokken bij de aanpak van de kerkenproblematiek in Oss. Samen met de betrokken geloofsgemeenschappen heeft een groep internationale architectuur-studenten mogelijkheden verkend hoe 5 kerkgebouwen omgebouwd zouden kunnen worden voor verschillende maatschappelijke functies. Als vervolg daarop zullen studenten van Avans de financiële haalbaarheid van deze plannen onderzoeken.

Volgende generaties
Wethouder Johan van der Schoot reageert op de aanbevelingen: ‘De pilot Kerkenvisie van het Rijk helpt ons in het zoeken naar de manier waarop wij als gemeente kunnen omgaan met de problematiek van aankomende leegstand van kerkgebouwen. Mooi is te constateren dat met het proces dat we zijn ingegaan tegelijkertijd een waardevolle leeromgeving is ontstaan.

De keuze om een Stuurgroep van externe deskundigen met lokale binding te vragen om ons te adviseren, is een goede gebleken. Hun inbreng gaat verder dan aanbevelingen op papier. De combinatie van onafhankelijkheid, expertise, netwerk en lokale betrokkenheid heeft goed gewerkt in het op gang krijgen van de noodzakelijke dialoog. Door hun rol en aanpak is de Stuurgroep als vanzelf vanuit het veld ook betrokken in enkele actuele situaties. Bijzonder is ook dat een gezelschap van internationale studenten mee heeft gedacht in creatieve mogelijkheden van herbestemming. De betrokkenheid van jongeren is om meerdere redenen waardevol én essentieel. Behoud van erfgoed doen we immers juist ook voor de volgende generaties.’